عملیات محرم
پس از پیروزى عملیات بزرگ بیت المقدس که مناطق وسیعى از سرزمین هاى اشغالى، از جمله خرمشهر، آزاد شد و از نتایج آن تثبیت برترى سیاسى و نظامى جمهورى اسلامى ایران بود، فشار بر ایران افزایش یافت و تقویت و پشتیبانى از عراق فزونى گرفت. در این وضعیت، جمهورى اسلامى تصمیم گرفت تا با طراحى و اجراى یک عملیات بزرگ و تصرف بخشى از خاک عراق، نظام بین الملل و سازمان هاى بین المللى را ناچار به پذیرش حقوق ایران کند. با این هدف، قرارگاه عملیاتى پس از بررسى مناطق مختلف، سومار و عین خوش را براى اجراى عملیات هاى محدود انتخاب کرد و به این ترتیب عملیات رمضان و سپس عملیات محرم طرح ریزى شد.
موقعیت منطقه عملیاتى محرم
منطقه عملیاتى محرم، منطقه اى است که سلسله جبال حمرین در آنجا واقع است. این ارتفاعات بر اساس قرارداد الجزایر، خط مرزى ایران و عراق است. بلندترین قله آن به ارتفاع ۴۰۰ متر است ولى تپه ۱۷۵ داخل خاک عراق واقع شده که مشرف به محور وصولى و با اهمیت عین خوش ـ چم سرى ـ شرهانى ـ زبیدات است. طورى که از روى تپه ۱۷۵ جاده آسفالت شرهانى ـ زبیدات را که به لحاظ ارتباطى و تدارکاتى مهم است مى توان با تیر منحنى و دیده بانى مناسب براى اجراى تیرغیر منحنى تهدید کرد.
در این منطقه به دلیل تسلط مواضع دشمن بر معابر ونقاط مواصلاتى جاده هاى خودى، کلیه ترددها در شب و با چراغ خاموش صورت مى گرفت. این منطقه عملیاتى در حوزه مأموریت سپاه چهارم ارتش عراق قرار داشت و پدافند آن را لشکر ۱۰ زرهى عهده دار بود.
اهمیت منطقه عملیاتى
ارتش عراق با در اختیار داشتن ارتفاعات استراتژیک این منطقه، که متعلق به جمهورى اسلامى ایران بود، امتیازات متعددى داشت از جمله:
۱ ـ از نظر پدافندى در مواضعى مطمئن مستقر بود.
۲ ـ جاده دهلران ـ عین خوش را زیر دید و تیر خود داشت.
۳ ـ به اشغال چند حوزه نفتى و تأسیسات آن در منطقه بیات، در دو طرف مرز بین المللى ادامه مى داد.
۴ ـ قادر به دفاع از شهرک صنعتى طیب، زبیدات و چاه هاى نفت آن،چندین روستا و پاسگاه مهم در خاک عراق بود.
اهداف عملیات
ـ تصرف ارتفاعات ۲۹۸ و ۴۰۰ (بلندترین ارتفاع منطقه)
ـ آزادسازى جاده عین خوش ـ دهلران از زیر دید و تیر دشمن (این جاده نزدیکترین راه ارتباطى غرب به جنوب بود)
ـ آزاد سازى قسمتى از زمین هاى تحت اشغال
ـ زیر آتش قراردادن جاده مهم بصره ـ العماره (در صورت ادامه عملیات)
ـ زیر آتش قراردادن شهرک طیب و تصرف شهرک زبیدات عراق
ـ آزادسازى چند حوزه نفتى خودى وتصرف چند حوزه نفتى دشمن
ـ در صورت موفقیت در این عملیات بازگشت مردم آواره دهلران و موسیان به خانه هاى خود امکان پذیر مى شد.
نیروهاى شرکت کننده در عملیات
براى اجراى این عملیات، تیپ هاى ۱۴ امام حسین (ع)، ۸ نجف اشرف، ۲۵ کربلا، ۱۷ على بن ابیطالب (ع) و همچنین لشکر۳۰ زرهى از سپاه پاسداران و تیپ ۱ از لشکر ۲۱ حمزه و تیپ ۸۴ خرم آباد از ارتش جمهورى اسلامى ایران مأموریت یافتند. همچنین دو تیپ ۴۴ قمر بنى هاشم (ع) و امام سجاد (ع) از سپاه پاسداران در احتیاط این عملیات قرار داشتند.
شرح عملیات
به دلیل تسلط کامل دشمن بر جاده ها و عقبه خودى، امکان انتقال امکانات و تجهیزات در روزهاى قبل از عملیات وجود نداشت و هرگونه تغییرات اساسى و محسوس در منطقه، منجر به هوشیارى دشمن مى شد، لذا این موضوع یکى از مشکلات مهم عملیات بود. درعین حال تصمیم گرفته شد تا کلیه امکانات، نیازمندیها، تجهیزات و نیرو براى آغاز عملیات از بعد از ظهر روز آغاز عملیات به منطقه منتقل و ساعاتى پس از آن عملیات آغاز شود که در این صورت دشمن فرصت زیادى براى آمادگى و مقابله نخواهد داشت. این تدبیر به اجرا گذاشته شد و از بعد از ظهر روز آغاز عملیات، ستون کشى نیروها و تجهیزات به سمت منطقه آغاز شد، اما ناگهان توفان سهمگینى همه منطقه عملیات و عقبه هاى خودى را در برگرفت به طورى که فقط تا چند متر، دید میسر بود. این وضعیت بیش از ۳ ساعت به طول انجامید و دقیقاً زمانى که ستون طویل نیروها و امکانات خودى وارد منطقه عملیات شده و در دید دشمن قرار گرفتند، توفان به اوج خود رسیده بود و در نتیجه انتقال نیرو و تجهیزات به پشت خطوط مقدم خودى بدون کمترین هوشیارى دشمن انجام شد. بعد از توفان، ابرهاى سیاه و فشرده اى آسمان عقبه هاى خودى را پوشاند و به دنبال آن باران بارید و بارش باران باعث شد دشمن تصور کند در این وضعیت آب و هوایى، عملیات نیروهاى خودى منتفى شده است و به گفته اسراى دشمن، با بارش باران نیروهاى دشمن از حالت آماده باش خارج شدند.
مرحله اول عملیات
عملیات در چند محور و طى چند مرحله به اجرا درآمد. مرحله اول آن در تاریخ 10/8/1361 ساعت 22: 8 (دوشنبه شب) با رمز یا زینب (س)، با فرماندهى قرارگاه عملیاتى کربلا آغاز شد. سرعت عملیات به حدى بود که در کمتر از نیم ساعت، قواى اسلام توانستند در یک محور، تعدادى از نیروهاى عراقى را به اسارت درآورند و در محور دیگر نیروهایى از دشمن، به استعداد بیش از یک تیپ، در محاصره نیروهاى خودى قرار گرفتند وغالباً اسیر شدند.
در ساعت ۶ صبح ۱۱ آبانماه سال 1361 به استثناى جناح چپ منطقه عملیات، کلیه یگان ها اهداف تعیین شده را تصرف کردند و پس از دو ساعت، بین کلیه نیروها الحاق حاصل شد. از چهار قرارگاه شرکت کننده در عملیات، نیروهاى سه قرارگاه اهداف خود را حتى بیش از آنچه پیش بینى شده بود، تصرف کردند. رودخانه دویرج تا ظهر روز عملیات حداکثر ۳۰سانتى متر آب داشت و قرار بود نیروهاى قرارگاه چهارم در جناح چپ با عبور از داخل رودخانه به مواضع دشمن رخنه کنند، اما بارش فراوان باران در ارتفاعات مذکور سبب شد آب رودخانه دویرج با ۳ متر ارتفاع و با سرعت زیاد طغیان کند و مانع عبور نیروهاى این قرارگاه شود ولی نیروهاى فداکار تیپ ۱۴ امام حسین (ع) براى عبور از این رودخانه تلاش فراوان نمودند که منجر به دادن شهدایی نیز شد.
مرحله دوم عملیات
مهمترین هدف مرحله دوم، ترمیم رخنه موجود در جناح چپ با بیشترین سرعت ممکن بود. مرحله دوم عملیات، با هدف مذکور، در بامداد روز ۱۲ آبانماه سال ۶۱ آغاز شد و در ساعت ۷ صبح با الحاقى که صورت گرفت، محاصره دشمن کامل شد. در این مرحله ۱۵۰کیلومتر مربع زمین آزاد شد و مجدداً ۶ یگان سازمانى دشمن بین ۲۰درصد تا ۶۵درصد منهدم شدند.
مرحله سوم عملیات
هدف مرحله سوم عملیات ، تصرف کلیه ارتفاعات و دامنه هاى غربى جبال حمرین و جاده ها و مراکز مهم عملیاتى و ایجاد تأمین لازم براى جاده آسفالت چم سرى ـ شرهانى ـ زبیدات و همچنین جاده شنى زبیدات ـ طیب بود. مرحله سوم عملیات در روز ۱۵ آبانماه سال ۶۱ آغاز شد و پس از یک نبرد نسبتاً گسترده در ساعت ۸ صبح فرداى آن روز پایان یافت. واردساختن ضربات پى در پى در عملیات محرم و موفقیت هاى به دست آمده، دشمن را هراسان کرد، طورى که از ترس محاصره و انهدام بیشتر، از محور ربوط و چم هندى پا به فرار گذاشت و بخش دیگرى از خاک جمهورى اسلامى ایران آزاد شد.
نتایج عملیات
با اجراى موفقیت آمیز عملیات محرم، تبلیغات گسترده رژیم عراق مبنى بر متوقف کردن نیروهاى ایرانى پس از عملیات رمضان ناکام ماند و فرماندهان نظامى ایران تصرف شهر العماره عراق را ممکن دانستند. عملیات والفجر مقدماتى براساس چنین دیدگاه و اطمینانى طراحى شده، به مرحله اجرا درآمد.
در نتیجه اجراى عملیات محرم، علاوه بر آزاد شدن ۷۰۰کیلومتر مربع از خاک ایران، از جمله ارتفاعات ۴۰۰ و ۲۹۸ پل چم سرى، حوزه نفتى بیات، نهر عنبر و چم سرى و موسیان، جاده عین خوش ـ دهلران از دید و تیر دشمن خارج شد و درمقابل، شهرک طیب عراق در دید نیروهاى خودى قرار گرفت. تصرف ۳۰۰کیلومتر مربع از خاک عراق از جمله پاسگاه هاى زبیدات، شرهانى ، ابوغریب و… و تأسیسات نفتى منطقه (۳۰ تا ۳۵ حلقه چاه نفت) نیز از دیگر نتایج این عملیات بود.
آمار تلفات و ضایعات دشمن در عملیات محرم بدین شرح است:
۱ ـ انهدام ۲۷۰تانک و نفربر، ۲۵۰خودروى نظامى ، ۳۰تفنگ ۱۰۶میلى مترى و ۸۰خمپاره انداز
۲ـ سرنگون شدن ۱۲ هواپیما
۳ ـ به غنیمت درآمدن ۱۴۹ تانک و نفربر ، ۲۷۰ خودروى نظامى ، ۳۵تفنگ ۱۰۶میلى مترى و ۱۰۰خمپاره انداز
۴ـ کشته و مجروح شدن حدود ۶۰۰۰ تن از افراد دشمن
۵ ـ به اسارت درآمدن ۲۳۵۰ تن از افراد دشمن.
به طور کلى دراین عملیات به ۹ تیپ عراق از ۲۰ تا ۱۰۰ درصدخسارت وارد شد.
تحقیق وتدوین: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران
شهید علی محمد رضازاده لواف در عملیات بیت المقدس (فتح خرمشهر)، عملیات رمضان و عملیات محرم شرکت داشت و در مرحله اول عملیات محرم در تاریخ 11/8/1361 به سرزمین شهادت گام نهاد و به مصداق «احیاء عند ربهم یرزقون»، میهمانی خداوند عز و جل را لبیک گفت.
به روان پاک همه شهیدان، خصوصا شهیدان عملیات محرم، بویژه شهید علی محمد رضازاده لواف، درود و صلوات
